De Earth Overshoot Day (EOD) is de dag van het jaar waarop wij sinds 1 januari evenveel van de aarde genomen hebben als onze planeet ons in een jaar kan geven. In 1981, het eerste jaar van meting, viel de EOD op 14 december. In de 17 dagen daarna pleegden we dus een klein beetje roofbouw op de aarde. In 1995 viel de EOD op 22 oktober, en in 2007 op 30 augustus. Dit jaar is het al op 29 juli, drie dagen eerder dan vorig jaar. Vanaf nu plegen we dus ruim vijf maanden roofbouw, tot aan het eind van 2019.

Dit gaat veel verder dan energie en klimaat. De EOD omvat ook natuur, grondstoffen, voedsel, water en afval. Onze aantallen nemen razendsnel toe (met ruim 200.000 mensen per dag), en de ecologische footprint per wereldburger neemt ook toe. We veroorzaken dus dubbele groei, en niemand weet waar dat heen zal gaan.

Het steeds maar naar voren schuiven van de EOD is iets dat naar mijn mening veel meer aandacht zou moeten krijgen op de internationale politieke agenda. De Sustainable Development Goals (SDG’s) van de VN bieden hiervoor het kader. Ze vormen een integrale benadering om onze almaar groeiende impact op de aarde een halt toe te roepen. We weten allemaal dat dit noodzakelijk is.

Er is een klimaatakkoord, maar het belangrijkste staat er niet in: Ons gedrag, en hoe dat te veranderen. Duurzame energie zal de komende tien jaar schaars blijven, dus om de CO2-uitstoot te halveren zullen we ons energieverbruik moeten halveren. Dat vergt vergaande gedragsveranderingen, en het klimaatakkoord gaat niet in op de psychologische hordes die daarvoor genomen moeten worden.

Zolang we zoiets simpels en effectiefs als minder hard rijden al een te groot offer vinden zijn we nog niet eens begonnen met te beseffen wat een energietransitie daadwerkelijk inhoudt. Er zal heel wat gedragswetenschap en intelligent beleid aan te pas moeten komen om dat te veranderen. Met wat voorlichting, een moreel appèl en het vereenzelvigen van draagvlak met betaalbaarheid gaan we het niet redden.

Voorlopig blijven we hangen in technosalvation, het geloof dat technologie onze problemen zal oplossen. Dat blijkt 50 jaar na de eerste mens op de maan een populair geloof, omdat het onszelf vrijpleit. Deskundigen en ondernemers verkondigen de leer, en politici en burgers omarmen die. Iedereen is blij, want het probleem wordt samen met de oplossing naar de toekomst verschoven.

Er zijn tegenwoordig olie- en vliegmaatschappijen waar je tegen extra betaling je volle tank of vliegreis CO2-neutraal zou kunnen maken. Dat riekt naar commerciële volksverlakkerij, en ik heb er even aan gerekend. Bij verbranding van een liter benzine, diesel of kerosine komt ongeveer 2,5 kilo CO2 vrij. Een auto doet daar tien minuten over, een vliegtuig ruwweg één seconde. Een boom heeft gemiddeld zes weken nodig om 2,5 kilo CO2 op te nemen. Dat schiet dus niet op.

Als olie- en vliegmaatschappijen graag bomen willen planten ten behoeve van het milieu kunnen ze dat ook zonder die extra cent per liter. Het zou een loffelijk streven zijn, zolang ze ons maar niet wijsmaken dat ons reisgedrag daarmee CO2-neutraal wordt. Als dat werkelijk zo zou zijn zouden we toch gewoon op fossiele brandstoffen kunnen blijven rijden en vliegen?

De energietransitie is tot een commercieel verdienmodel verworden, waarin overheden en burgers zich miljarden uit de zak laten kloppen. Ter compensatie wordt ons geweten gesust met de illusie dat we door te betalen onze zonden kunnen groenwassen. Maar diep in ons hart weten we wel dat we alleen kunnen verduurzamen als we ons eigen gedrag aanpassen. Dat is alleen zo verschrikkelijk moeilijk.

Twee CO2-moleculen zweven samen uit de schoorsteen van de Amercentrale. De ene kijkt de andere hooghartig aan en zegt: “Wat ben jij smerig.” De andere reageert verontwaardigd: “Hoezo, we zijn precies hetzelfde!” “Nee hoor”, bitst de ene terug. “Ik kom van een verbrande houtsnipper en jij van een verbrand stuk steenkool. Dus ik warm het klimaat niet op en jij wel. Dat heeft de regering bepaald.”

“Wat ben jij vies”, schampert de elektrische auto terwijl hij voor een stoplicht staat. “Er komt CO2 uit jouw uitlaat.” “Waar rijd jij dan op”, vraagt de dieselauto naast hem timide. “Op elektriciteit”, pocht de elektrische auto terwijl het licht op groen springt. “Dat is super schoon.” “Maar waar haal je die elektriciteit dan vandaan?” “Uit een Duitse kolencentrale”, roept de elektrische auto pijlsnel optrekkend. “Maar die CO2 warmt Nederland niet op, dat heeft de regering bepaald.”

In rapportages over het Klimaatakkoord wordt CO2 van biomassa en van buitenlandse kolencentrales niet meegerekend. Dat is een politieke rekensom, geen wetenschappelijke. Maar CO2 is CO2, en de atmosfeer is de atmosfeer. We staan zo naar een keizer zonder kleren te kijken, terwijl niemand iets durft te zeggen uit angst om niet voor vol te worden aangezien.