Het Nederlandse stroomnetwerk loopt risico op instabiliteit na 2030, aldus netbeheerder Tennet. De betrouwbaarheidsnorm van maximaal 4 uur uitval per jaar zal oplopen tot 14 uur. De voornaamste oorzaak van het dreigende tekort is de afname van kolen- en gascentrales, die momenteel zorgen voor een stabiele stroomvoorziening. Deze centrales mogen vanwege klimaatafspraken steeds minder draaien. De energieproductie uit zon en wind is niet voldoende om dit gat op te vangen. “Hiermee wordt het elektriciteitssysteem in toenemende mate afhankelijk van het weer”, vertelt bestuurslid Maarten Abbenhuis van Tennet. Ik vind het onvoorstelbaar om dit te moeten vernemen in het kleine superrijke Nederland.

Het gaat hier om een essentiële basisvoorziening, een primaire taak van onze overheid, ‘de energiedrager van de toekomst’ aldus diezelfde overheid. 14 uur per jaar stroomuitval kan leiden tot grote economische schade, stilstaande bedrijven, geen OV en elektrische auto’s, niet werkende verkeers-, brand-, alarm- en defensiesystemen, doden en gewonden, stilvallende ziekenhuizen, koude woningen, uitgevallen datacenters-internet-telefonie, stilstaande liften vol mensen, uitgevallen koelinstallaties vol bedorven voedsel en medicijnen. Hoe kan ons dit te wachten staan in een met klimaatmiljarden smijtend landje? De vrijblijvende oproep van minister Jetten voor ‘meer aanbodgestuurd stroomverbruik’ getuigt van een volstrekt gebrek aan realiteitszin en verantwoordelijkheidsbesef.

Op 27 mei spreek ik over deze en andere aberraties van de huidige energietransitie, bij De Vierde Golf in Utrecht. De Vierde Golf voert een campagne voor depolarisatie, met zeggenschap en zelfbeschikking in een gedeelde wereld. Ik ben vereerd met een uitnodiging om hieraan bij te dragen, met een presentatie over energiebesparing als het ondergeschoven kind van de huidige energietransitie. Daarbij gaan we in debat over de vraag hoe we meer aandacht, draagvlak en actie voor energiebesparing kunnen organiseren.

Ik maakte onlangs kennis met het bedrijf Zytec in Nieuwegein. Zytec maakt innovatieve magneetkoppelingen die in de industrie zoveel energie besparen dat ik er een nieuwsbrief aan wijd. Als de producten van Zytec overal in Nederland zouden worden toegepast, besparen we per jaar 3-4 miljard kilowattuur elektriciteit. Dat is ca. 3 procent van ons totale nationale stroomverbruik. Daarmee verminderen we onze jaarlijkse CO2-uitstoot met een miljoen ton, vergelijkbaar met wat ons grootste CO2-opslagproject Porthos jaarlijks tegen miljardenkosten onder de grond gaat stoppen. We verminderen bovendien de langdurige structurele problemen van netcongestie.

Dit bekrachtigt mijn pleidooi dat energiebesparing in politiek en pers veel meer aandacht zou moeten krijgen dan energieopwekking. In het klimaatfonds van 35 miljard wordt slechts 12% aan energiebesparing (met name huisisolatie) besteed, en 88% aan biomassa, windmolens, zonnepanelen, waterstof, batterijen, CO2-opslag en elektrificatie van mobiliteit, verwarming en industrie. Het zou andersom moeten zijn, want energiebesparing reduceert veel sneller en goedkoper meer CO2-uitstoot dan hernieuwbare energieopwekking.

Er zijn niet veel producten die zoveel energie en CO2 kunnen besparen als industriële magneetkoppelingen. Het is zaak dat minister Jetten en zijn opvolger hier meer aandacht aan gaan geven. Energiebesparing lijkt minder sexy dan hernieuwbare energie, maar dat is het niet. Alle huidige hernieuwbare energieopties bestaan al minstens een eeuw, en zijn weinig innovatief. Energiebesparingstechnologieën daarentegen zijn vaak zeer innovatief, zoals brandstofauto’s die gemiddeld 1 op 40 rijden en industriële magneetkoppelingen die miljarden kilowatturen per jaar besparen.

“Het is technisch haalbaar: Nederland klimaatneutraal in 2050”, stelt het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in haar recente rapport. Het lijkt mij onmogelijk dat een overheidsorgaan dit 26 jaar in de toekomst zo ondubbelzinnig kan vaststellen voor ons kleine land, in een grote wereld vol onvoorspelbare en onbeheersbare ontwikkelingen. Het lijkt mij ondenkbaar dat hier geen gerede twijfels over bestaan, en dat er geen scenario’s zijn waarin het niet haalbaar blijkt. Het gaat er bij mij niet in dat een dermate deskundig instituut met zoveel middelen geen onderbouwde vraagtekens plaatst bij de haalbaarheid van klimaatdoelen en geen kritiek uit op de klimaataanpak.

Ik vind het een ernstige omissie dat die vraagtekens en kritiek ons worden onthouden, en dat er geen plausibele scenario’s zijn beschreven waarin Nederland niet klimaatneutraal kan zijn in 2050. Dat maakt dit rapport eenzijdig en ongeloofwaardig. Het PBL laadt de verdenking op zich om alleen op te schrijven wat overheid, politiek en samenleving willen horen, niet open te zijn over wat ze zouden moeten horen, en toe te rekenen naar een gewenste uitkomst. De recente historie van pandemie, oorlog, energiecrisis en inflatie leert dat er alle aanleiding is voor twijfels en onwelgevallige scenario’s. Zorgvuldig rekenwerk, dat het PBL net zo goed kan uitvoeren als ik, bevestigt dit.

We zouden in de komende 25 jaar tenminste 10 windmolens en 200.000 zonnepanelen PER WEEK moeten bouwen. Na 2050 zouden we, met een levensduur van 25 jaar, in datzelfde tempo eeuwig moeten blijven doorbouwen. Tevens zouden we nog nauwelijks bestaande technologie en opslagcapaciteit moeten bouwen voor een viervoud van ons totale huidige stroomverbruik. En dat terwijl we de komende tien jaar niet eens genoeg netcapaciteit hebben voor dat huidige stroomverbruik. Het PBL kan en moet veel beter dan dit.

Na Nederland zijn nu ook in Duitsland de verkopen van elektrische auto’s ingestort, met maar liefst 55% in één maand. Aanleiding is het plotselinge stopzetten van de 4500 euro aanschafsubsidie. Duitsland bewijst hiermee dat de beoogde toename van elektrisch rijden structureel niet zonder blijvende subsidies kan. In Nederland maken automobilisten zich bovendien zorgen over de korte actieradius, gedoe met opladen, het laadpalentekort en uiteraard de ernstige netcongestie van de komende tien jaar.

In Duitsland is gepubliceerd dat het Europese stroomnet ongeschikt is voor de geambieerde “Energiewende”. Het bovengrondse hoogspanningsnet maar ook het ondergrondse laagspanningsnet in steden en wijken kan de groei van elektriciteitsverbruik en toenemende fluctuaties van wind- en zonnestroom niet aan. Bovendien bestaat er geen effectieve grootschalige opslagtechnologie voor elektriciteit, dus blijven we voor leveringszekerheid afhankelijk van 100% fossiele opwekcapaciteit. De meest effectieve manier om die problemen te verkleinen is minder elektriciteit verbruiken, dus ook minder elektrisch rijden.

Die toenemende fluctuaties in stroomopwekking kunnen de komende tien jaar zonder fossiel op slechts één manier worden tegengegaan: Meer Baltische en Amerikaanse bomen kappen en verbranden. Helaas werkt de Groningse Eemscentrale daar nu aan, met een volledige overstap van steenkool naar houtige biomassa. Dat verhoogt in plaats van verlaagt de CO2-uitstoot in de komende decennia, en is rampzalig voor de bossen en biodiversiteit op duizenden kilometers afstand van ons eigen vrijwel ontboste landje.