ITER aan de Franse Côte d’Azur moet in 2035 de grootste kernfusiereactor ter wereld worden, en de eerste die meer energie produceert dan consumeert. Als dat lukt hebben we misschien de sleutel in handen tot heel veel schone energie. Het zal dan nog zeker tot 2050 duren voordat de eerste kernfusiereactor daadwerkelijk elektriciteit aan het net kan gaan leveren. Ons eigen Eindhovense DIFFER werkt hier hard aan mee.

We hebben echter geen garantie dat het 20 miljard kostende ITER ooit een MegaWatt vermogen zal opleveren. Kernfusie, de energiebron van de zon, is op aarde buitengewoon moeilijk aan de praat te krijgen. Een eerste fusiereactie over vijftien jaar in ITER zal een temperatuur van 150 miljoen graden vergen, tien maal heter dan het binnenste van de zon. Kernfusie verschilt daarmee fundamenteel van kernsplijting, dat we al 65 jaar over de hele wereld toepassen in kerncentrales.

Het is goed dat de internationale gemeenschap samenwerkt in projecten zoals ITER. De potentie van kernfusie is te aanlokkelijk om te negeren. Maar het is ook een ‘long shot’, en veel te onzeker om energie- en klimaatbeleid op te baseren. Ik acht de kans eerlijk gezegd klein dat we het ooit op enige schaal werkend krijgen.

Ons jaarlijkse stroomverbruik zal de komende tien jaar met 65% stijgen, van 120 naar 200 miljard kWu. Dat is het gevolg van een verbod op fossiele auto’s en aardgasverwarming vanaf 2030. Zonder kolen- en kernenergie kan die extra stroom alleen met extra aardgascentrales worden opgewekt. Twee hoogleraren hebben aangetoond dat ons nationale gasgebruik daardoor niet zal afnemen.

Zon- en windenergie groeien niet zo snel, bovendien kunnen we groene stroom nog niet grootschalig opslaan. En als we dat in 2030 wel kunnen, bijvoorbeeld met waterstof, dan moeten we daarbij rekenen op 50% energieverlies. Verder kan ons elektriciteitsnet een veel hogere belasting niet aan, nu al worden groene stroomprojecten tegengehouden vanwege gebrek aan netcapaciteit. Mijn conclusie is dat het huidige beleid van elektrificatie van huisverwarming en wegverkeer een heilloze en peperdure groene illusie is. Huisisolatie, zuiniger auto’s en zuiniger rijden zijn veel effectiever en veel goedkoper.

De Groene Illusie staat sinds een aantal weken in de top-20 van managementboek.nl, en de eerste druk (2000 boeken) is inmiddels verkocht. De tweede druk is zojuist verschenen, en ik hoop dat het inzicht in energietransitie en klimaatdoelstellingen verder toeneemt. Dat is in mijn ogen essentieel voor werkelijke verduurzaming en CO2 reductie.

Ik vind het niet verstandig dat minister Slob zo mild reageert op scholierendemonstraties in schooltijd. Ik vind het ook niet verstandig dat scholen eraan meewerken. Er zijn in ons land vele manieren om je mening te uiten, en daar hoort spijbelen in mijn ogen niet bij. De demonstraties op het Malieveld scheppen ook een ongewenst precedent. Hoe bepaal je wat een goede reden is om de leerplicht te ontduiken? Sympathie voor het onderwerp lijkt me geen goed criterium.

Ik zou scholieren willen oproepen om naast de politiek ook naar zichzelf te kijken, en niet in een slachtofferrol te kruipen. De interesse voor beta-vakken neemt af, en volgens het CBS vertonen jongeren minder milieubewust gedrag dan ouderen. De zo vanzelfsprekend lijkende luxe en technologie om ons heen bestaat bij de gratie van zeer veel energiegebruik. Dat wordt aangedreven door consumentisme en zal tot ver na 2030 fossiele brandstoffen vergen. Jongeren mogen zich realiseren dat er een verband bestaat tussen hun eigen gedrag en CO2 uitstoot.

Scholieren kunnen in de toekomst veel bijdragen aan verduurzaming door beta-profielen te kiezen en zich te verdiepen in natuurkunde, scheikunde en techniek. Daarmee verschaffen ze zichzelf tevens riante mogelijkheden op de arbeidsmarkt, in een wereld waarin technologie steeds dominanter wordt.

Ik zou momenteel elke dag wel een actuele nieuwsbrief kunnen schrijven. In plaats daarvan wil ik even afstand nemen van de waan van de dag, en stilstaan bij de essentie van het energievraagstuk. Ik onderscheid vier deelvragen:

1) Stijgt de CO2 concentratie en veroorzaakt dat klimaatopwarming?
2) Wordt dit (mede) veroorzaakt door de mens?
3) Wat zijn de consequenties van klimaatopwarming?
4) Wat gaan we daarmee doen in de komende twaalf jaar?

Vraag 1 en 2 vind ik niet zo relevant. Verbranding van kolen, olie en gas leidt naast CO2 ook tot roet, fijnstof en stikstofoxides. Vanuit een vliegtuig zie je de bruine prut in de onderste atmosfeer die we dagelijks inademen. Een kind kan zien dat we serieus moeten minderen met fossiele brandstoffen, ongeacht het precieze antwoord op vraag 1 en 2. Het lijkt me verstandig om aan te nemen dat dat antwoord ‘ja’ is.

Vraag 3 en 4 vind ik veel belangrijker. De consequenties van opwarming worden apocalyptisch voorgespiegeld, maar ik heb daar nog geen deugdelijke wetenschappelijke onderbouwing van gezien. Extreem weer en klimaatverandering zijn van alle tijden. De vraag wat we nu gaan doen moet in het klimaatakkoord worden beantwoord. Dat zal grote invloed hebben op onze samenleving en economie.