ITER aan de Franse Côte d’Azur moet in 2035 de grootste kernfusiereactor ter wereld worden, en de eerste die meer energie produceert dan consumeert. Als dat lukt hebben we misschien de sleutel in handen tot heel veel schone energie. Het zal dan nog zeker tot 2050 duren voordat de eerste kernfusiereactor daadwerkelijk elektriciteit aan het net kan gaan leveren. Ons eigen Eindhovense DIFFER werkt hier hard aan mee.

We hebben echter geen garantie dat het 20 miljard kostende ITER ooit een MegaWatt vermogen zal opleveren. Kernfusie, de energiebron van de zon, is op aarde buitengewoon moeilijk aan de praat te krijgen. Een eerste fusiereactie over vijftien jaar in ITER zal een temperatuur van 150 miljoen graden vergen, tien maal heter dan het binnenste van de zon. Kernfusie verschilt daarmee fundamenteel van kernsplijting, dat we al 65 jaar over de hele wereld toepassen in kerncentrales.

Het is goed dat de internationale gemeenschap samenwerkt in projecten zoals ITER. De potentie van kernfusie is te aanlokkelijk om te negeren. Maar het is ook een ‘long shot’, en veel te onzeker om energie- en klimaatbeleid op te baseren. Ik acht de kans eerlijk gezegd klein dat we het ooit op enige schaal werkend krijgen.

Ons jaarlijkse stroomverbruik zal de komende tien jaar met 65% stijgen, van 120 naar 200 miljard kWu. Dat is het gevolg van een verbod op fossiele auto’s en aardgasverwarming vanaf 2030. Zonder kolen- en kernenergie kan die extra stroom alleen met extra aardgascentrales worden opgewekt. Twee hoogleraren hebben aangetoond dat ons nationale gasgebruik daardoor niet zal afnemen.

Zon- en windenergie groeien niet zo snel, bovendien kunnen we groene stroom nog niet grootschalig opslaan. En als we dat in 2030 wel kunnen, bijvoorbeeld met waterstof, dan moeten we daarbij rekenen op 50% energieverlies. Verder kan ons elektriciteitsnet een veel hogere belasting niet aan, nu al worden groene stroomprojecten tegengehouden vanwege gebrek aan netcapaciteit. Mijn conclusie is dat het huidige beleid van elektrificatie van huisverwarming en wegverkeer een heilloze en peperdure groene illusie is. Huisisolatie, zuiniger auto’s en zuiniger rijden zijn veel effectiever en veel goedkoper.

De Groene Illusie staat sinds een aantal weken in de top-20 van managementboek.nl, en de eerste druk (2000 boeken) is inmiddels verkocht. De tweede druk is zojuist verschenen, en ik hoop dat het inzicht in energietransitie en klimaatdoelstellingen verder toeneemt. Dat is in mijn ogen essentieel voor werkelijke verduurzaming en CO2 reductie.

Ik vind het niet verstandig dat minister Slob zo mild reageert op scholierendemonstraties in schooltijd. Ik vind het ook niet verstandig dat scholen eraan meewerken. Er zijn in ons land vele manieren om je mening te uiten, en daar hoort spijbelen in mijn ogen niet bij. De demonstraties op het Malieveld scheppen ook een ongewenst precedent. Hoe bepaal je wat een goede reden is om de leerplicht te ontduiken? Sympathie voor het onderwerp lijkt me geen goed criterium.

Ik zou scholieren willen oproepen om naast de politiek ook naar zichzelf te kijken, en niet in een slachtofferrol te kruipen. De interesse voor beta-vakken neemt af, en volgens het CBS vertonen jongeren minder milieubewust gedrag dan ouderen. De zo vanzelfsprekend lijkende luxe en technologie om ons heen bestaat bij de gratie van zeer veel energiegebruik. Dat wordt aangedreven door consumentisme en zal tot ver na 2030 fossiele brandstoffen vergen. Jongeren mogen zich realiseren dat er een verband bestaat tussen hun eigen gedrag en CO2 uitstoot.

Scholieren kunnen in de toekomst veel bijdragen aan verduurzaming door beta-profielen te kiezen en zich te verdiepen in natuurkunde, scheikunde en techniek. Daarmee verschaffen ze zichzelf tevens riante mogelijkheden op de arbeidsmarkt, in een wereld waarin technologie steeds dominanter wordt.

Ik zou momenteel elke dag wel een actuele nieuwsbrief kunnen schrijven. In plaats daarvan wil ik even afstand nemen van de waan van de dag, en stilstaan bij de essentie van het energievraagstuk. Ik onderscheid vier deelvragen:

1) Stijgt de CO2 concentratie en veroorzaakt dat klimaatopwarming?
2) Wordt dit (mede) veroorzaakt door de mens?
3) Wat zijn de consequenties van klimaatopwarming?
4) Wat gaan we daarmee doen in de komende twaalf jaar?

Vraag 1 en 2 vind ik niet zo relevant. Verbranding van kolen, olie en gas leidt naast CO2 ook tot roet, fijnstof en stikstofoxides. Vanuit een vliegtuig zie je de bruine prut in de onderste atmosfeer die we dagelijks inademen. Een kind kan zien dat we serieus moeten minderen met fossiele brandstoffen, ongeacht het precieze antwoord op vraag 1 en 2. Het lijkt me verstandig om aan te nemen dat dat antwoord ‘ja’ is.

Vraag 3 en 4 vind ik veel belangrijker. De consequenties van opwarming worden apocalyptisch voorgespiegeld, maar ik heb daar nog geen deugdelijke wetenschappelijke onderbouwing van gezien. Extreem weer en klimaatverandering zijn van alle tijden. De vraag wat we nu gaan doen moet in het klimaatakkoord worden beantwoord. Dat zal grote invloed hebben op onze samenleving en economie.

Vervroegde sluiting van kolencentrales zou de door Urgenda geëiste CO2 reductie kunnen bewerkstelligen. Het voldoet aan de drie criteria van het kabinet: breed draagvlak, financiële haalbaarheid en geen grote offers voor burgers. Verlaging van de maximumsnelheid zou op grond van deze criteria afvallen. We gaan dus liever drie moderne kolencentrales uit 2015 sluiten dan wat minder hard rijden. Begrijpt u het nog?

Beide maatregelen leveren de vereiste 9 miljoen ton CO2 reductie per jaar op. Ik zou zeggen, begin met die lagere maximumsnelheid, want dat kost niks en is meteen effectief. Op de A2 tussen Utrecht en Amsterdam gaat 100 rijden al jaren prima. We kunnen in de toekomst altijd nog besluiten om miljarden geïnstalleerd kapitaal te vernietigen. Het wegvallen van kolenstroom moet dan wel gecompenseerd worden door meer gascentrales en stroomimport. Die gascentrales gaan op Russisch gas draaien, en die stroomimport komt van Franse kerncentrales en Duitse bruinkoolcentrales. Begrijpt u het nog?

Het CBS meldt dat onze nationale CO2 uitstoot in 2017 gelijk was aan die van 1990: 163 miljoen ton (waarvan 35 miljoen ton van het wegverkeer). De officieel gerapporteerde 13% daling van broeikasgassen komt dus niet van CO2, maar van andere broeikasgassen zoals methaan en stikstofoxides. Begrijpt u het nog?

De reacties op mijn interviews van afgelopen week in het AD en op Radio 1 zijn hartverwarmend en vooral veelzeggend. Er is duidelijk behoefte aan duidelijke feiten en getallen. Willemijn Veenhoven van BNNVARA kon afgelopen dinsdag nauwelijks geloven dat we met een wat zuiniger rijstijl wereldwijd evenveel CO2 kunnen besparen als de totale luchtvaart uitstoot. Het is het soort van feiten dat compleet indruist tegen de perceptie die in het publieke debat is gecreëerd.

Het is me eerlijk gezegd een voortdurend raadsel waarom het groenste kabinet ooit ons niet veel concreter informeert over energie en CO2. Ik houd niet van cynisme en complottheorieën, en ik ga ervan uit dat onze regering het goede nastreeft voor ons land. Ik zou zeggen, ga regeren, en stop met klimaattafels vol belanghebbenden. Intussen blijf ik kritische vragen stellen, sommen maken en feiten analyseren. Gelukkig ben ik daarin niet de enige.

Co Wilders uit Oppenhuizen, oud-ondernemer in zonne-energie, geeft met nuchtere feiten en getallen inzicht in het nut van windparken en zonnevelden. Lees https://www.dvhn.nl/Meningen/Opinie/Opinie-‘Wind-en-zonneparken’-zijn-druppeltje-op-gloeiende-plaat-23978248.html?harvest_referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.nl%2F

De uitspraken van Klaas Dijkhoff en de commotie daaromheen illustreren dat de politieke realiteit van het Klimaatakkoord zich steeds slechter verhoudt tot de werkelijkheid van CO2 uitstoot. Die werkelijkheid is dat de ene na de andere maatregel in het Klimaatakkoord ineffectief blijkt. David Smeulders van de TU Eindhoven is na Machiel Mulder uit Groningen de tweede hoogleraar die betoogt dat aardgasloze huishoudens niet tot minder CO2 leiden. Ik zou graag zien dat onze volksvertegenwoordiging en regering daar met name over gingen debatteren.

In plaats daarvan gaat de discussie over politieke scheidslijnen. Actief GroenLinkser David Smeulders laat ons echter zien dat denken langs politieke scheidslijnen niet in effectief duurzaamheidsbeleid resulteert. De Eindhovense hoogleraar Energietechnologie keert zich tegen de ‘duurzaamheidsreligie’ waarin volgens hem rationele argumenten niet meer worden gehoord. Dat is ook een van de thema’s in De Groene Illusie.

David Van Reybrouck beschrijft in zijn boek “Tegen Verkiezingen” treffend het probleem dat in onze democratie de volgende verkiezingen altijd belangrijker zijn dan de vorige. Ik hoop dat na de provinciale statenverkiezingen in maart de door David Smeulders bepleite rationele argumenten de overhand gaan krijgen in het klimaatdebat.

Als je 25.000 km per jaar rijdt verbruikt je auto ongeveer evenveel energie als je hele huishouden. In huis is het lastig om veel energie te besparen, maar met de auto niet. Vijftien jaar geleden leerden we via TV-spotjes Het Nieuwe Rijden kennen, en dat is actueler dan ooit: http://hetnieuwerijden.nl/. Ik voeg daar zelf graag aan toe: Rijd niet harder dan 120.

Een paar getallen: Je huis en je auto verbruiken elk ruwweg 50.000 MegaJoule energie per jaar. De auto consumeert daarvoor 1500 liter benzine of diesel, of het equivalent daarvan aan stroom. Dit levert ongeveer 3600 kilo CO2 op, bijna 10 kilo per dag. Ook als je elektrisch rijdt. Met Het Nieuwe Rijden en max. 120 kun je daar 25% op besparen. In brandstofverbruik is dat van 1 op 16 naar 1 op 20, en elektrisch van 4 naar 5 kilometer per kWu. Daarmee bespaar je ongeveer 900 kilo CO2 per jaar, dat is 2,5 kilo per dag. Alle auto’s op aarde kunnen zo vanaf morgen evenveel CO2 besparen als de mondiale luchtvaart in zijn totaliteit uitstoot.

Onze overheden kunnen de auto-CO2 verder halveren door alle autofabrikanten te dwingen om het benodigde motorvermogen te halveren. Dat is technisch allang mogelijk, en bespaart nog eens 3 tot 4 kilo CO2 per auto per dag. Dat is meer dan de totale vliegtuig-CO2. Het peperdure beleid van elektrisch rijden komt daar niet bij in de buurt.

Om iets van de klimaattop in Katowice en onze eigen klimaatwet te maken moeten we echt openhartig tegen elkaar gaan worden. Verduurzaming van energie wordt ongelooflijk duur, en de regering zal moeten aantonen hoeveel CO2 reductie we voor ons goeie geld gaan krijgen. De tijd dat we ons lieten afschepen met kreten als ‘verantwoordelijkheid nemen’ en ‘bijdragen aan het klimaat’ is voorbij.

Onze regering, bijgestaan door CPB, CBS, PBL en TNO, kan net als ik energiesommen maken. Ze zou ons duidelijk moeten voorrekenen wat de CO2 besparing is van allerlei peperdure maatregelen zoals aardgasloze huishoudens, elektrische auto’s, windmolenparken en waterstoffabrieken. Het feit dat wij die getallen niet krijgen geeft te denken. Ik kijk met optimisme naar de toekomst, maar ik wens wel inzicht in het ecologisch rendement op investeringen.

Laten we in 2019 tot een effectief klimaatakkoord komen, en vooral zelf bewust minderen met energieverbruik. Laten we stoppen met hard rijden en ander energieverspillend gedrag. Laten we energie als een kostbaar goed gaan zien, en relateren aan ons dagelijks leven en handelen. Energie besparen is en blijft met afstand de meest effectieve, goedkope en duurzame maatregel van allemaal.

De van de klimaattafels weggelopen milieubeweging en FNV hebben gelijk. De voorgenomen maatregelen zullen weinig CO2 besparen en veel lasten verhogen. De deelnemers aan de klimaattafels hebben ook gelijk. Met zoveel deskundigen uit alle hoeken van de samenleving is dit kennelijk het maximaal haalbare resultaat. En de coalitie heeft gelijk door het even ondoelmatige als dure ontwerpakkoord nog niet te ondertekenen.

Onder deze economische en politieke realiteit ligt de echte realiteit van samenleving en natuurwetenschap. We streven een ideaal na zonder ervoor te willen betalen. De natuurwetenschap laat zien dat dit onhaalbaar is. We weigeren ons echter neer te leggen bij het feit dat we iets willen dat niet kan. Ik hoop oprecht dat we ons in 2019 gaan bevrijden van die koppige dagdromerij, en dingen gaan doen die echt CO2 besparen en ook draagvlak in de samenleving hebben.

In 2030 moet driekwart van alle benodigde stroom uit zon en wind komen. Zonder aardgas en met elektrische auto’s zal die benodigde stroom stijgen van 120 naar bijvoorbeeld 300 miljard kWu per jaar. Dus moeten zon en wind in 2030 meer dan 200 miljard kWu per jaar opwekken, bijna twee maal zoveel als ons totale huidige verbruik. Ik noem dat geen ‘concrete maatregelen’ maar ‘koppige dagdromerij’.