De draconische economische terugval zorgt ervoor dat wij Nederlanders dit jaar 10-20 miljoen ton minder CO2 gaan uitstoten. Daarmee voldoen we met z’n allen – en niet ‘het kabinet’ zoals het Parool kopt – per ongeluk aan het Urgenda-vonnis. Zolang we ‘het kabinet’ als een aparte entiteit zien die voor ons de (klimaat)problemen moet oplossen wordt het niks. Daarmee pleiten we onszelf onterecht vrij van de verantwoordelijkheid die juist wijzelf hebben om te minderen in consumptie en energieverbruik.

Hoe effectief dat minderen is blijkt nu tegen wil en dank. Die 10-20 miljoen ton CO2-besparing is 6-12% van onze nationale uitstoot, en groter dan het effect van sluiting van alle vier de kolencentrales in ons land. Kolencentrales die vaak pas een paar jaar oud zijn en in 2021 al naar slechts 25% van hun capaciteit zouden moeten. Dat vertegenwoordigt een kapitaalvernietiging van miljarden, die we volgens mij nu helemaal niet kunnen gebruiken en ook niet nodig hebben.

We leren momenteel op hardhandige wijze wat minder consumeren, reizen, transporteren en produceren betekent. Dat gaat nu te abrupt, met teveel leed en schade. Ik probeer er wel iets in te ontdekken dat waardevol kan zijn voor de toekomst. Iets dat ons geleidelijk tot consuminderen kan brengen, zodat onze schadelijke invloed op de aarde afneemt. Dat vergt meer dan statiegeld op plastic flesjes.

We rijden 100 op de snelweg. Behalve dan degenen die nog steeds meer stikstof, CO2 en fijnstof willen uitstoten dan nodig. Ten koste van dieren, planten en andere mensen. Ze halen me nog veel te vaak zoevend in. Frustrerend. Ik rijd ook graag wat harder, maar dat is niet goed. Laat de overheid maar torenhoge boetes en snelle ontzegging van de rijbevoegdheid gaan opleggen. 100 is 100, wie niet horen wil moet maar voelen. Te hard rijden is een bewuste keuze, en een grote onnodige bron van CO2. Ook van elektrische auto’s.

In de afgelopen maand is de wereld onherkenbaar veranderd. De saamhorigheid die we nu nodig hebben groeit, en dat is hartverwarmend. Hardrijders plaatsen zich voor mijn gevoel meer dan ooit buiten de samenleving, provoceren andere weggebruikers, en ondermijnen het openbaar gezag in een tijd dat vertrouwen zo van belang is.

Samenleven zal nu en in de toekomst een balans zijn tussen verantwoordelijkheidsgevoel, zelfdiscipline, regels, controle en sancties. De meeste dingen lopen gelukkig goed met die eerste drie. Rijgedrag kennelijk niet. Het is wat on-Nederlands, maar als we samen echt werk willen maken van minder stikstof, CO2, fijnstof en verkeersslachtoffers zou ik er op dit punt graag heel hard ingaan.

De regering baseert haar huidige beleid op de adviezen van het RIVM en andere gespecialiseerde wetenschappers. Senaatsvoorzitter Jan Anthonie Bruijn benadrukte dit deze week nog maar eens. Onze volksvertegenwoordiging en ook wijzelf begrijpen dit, en vinden dit zo te zien in meerderheid verstandig. Deze eensgezindheid is goed om te constateren. De meesten van ons weten weinig van virussen en epidemieën, en beseffen dat ook. Adviezen van wetenschappers zijn daarom welkom en worden ter harte genomen.

Ik hoop oprecht dat we dergelijke bewuste onwetendheid en vertrouwen in wetenschappelijke analyses vast kunnen houden, ook in het energiebeleid. Weten wat je niet weet getuigt van wijsheid. Het leidt tot bescheidenheid, en tot het stellen van vragen in plaats van het verkondigen van meningen. Ik hoop dat de adviezen van wetenschappers over bijvoorbeeld biomassa en aardgasloze huizen meer in het energiebeleid zullen gaan doorklinken.

Energie- en klimaatbeleid zouden net zo min als volksgezondheid een onderwerp van sterke politieke profilering en gepolariseerde opinies moeten zijn. Wij zijn gelukkig wijs om daar in deze moeilijke tijd uit te blijven. De komst van PvdA-er Martin van Rijn als minister illustreert dit treffend. Het zou fantastisch zijn als we die attitude kunnen meenemen naar de betere tijden die vast en zeker weer gaan komen.

Wijze woorden van Suzanne Kruizinga, bestuurder van het Wilhelmina Ziekenhuis in Assen. Zij doelt op het huidige ongelijk van de commercie in de gezondheidszorg. Premier Rutte had het eerder al over een herbezinning op onze consumptie en mobiliteit. Die zijn wereldwijd teruggeschroefd, met als gevolg dat energieverbruik en CO2-uitstoot sterk zijn gedaald. Er zijn zelfs weer dolfijnen in Venetië. Dit alles gebeurt noodgedwongen en om de verkeerde reden, maar Kruizinga en Rutte roepen wel op tot nadenken.

We zijn gewend om vrijelijk te consumeren, reizen, handelen en ondernemen. Dat kan nu niet, en we ontdekken pijlsnel nieuwe manieren om te leven en te werken. Sommigen zeggen dat het nooit meer zo zal worden als het was. Misschien is dat waar, misschien ook niet, maar de keuze is aan ons. We kunnen leren van de huidige bizarre omstandigheden, en nadenken over hoe we als mensheid verder willen.

Dat is van belang, want een energietransitie zal op een andere manier ook beperkingen met zich meebrengen: De noodzaak om wereldwijd de helft minder te consumeren en energie te verbruiken, en Earth Overshoot Day terug te brengen naar 31 december. We hebben nu onverhoopt de omstandigheden en de gelegenheid om diepgaand met elkaar te overdenken hoe we dat gezamenlijk kunnen vormgeven.

We gaan 100 rijden. Een revolutionaire maatregel vanwege de stikstofcrisis, maar ook een reusachtige reductie van CO2-uitstoot. Onze heilige koe verbruikt jaarlijks zo’n 10 miljard liter brandstof, en stoot daarbij ruim 20 megaton CO2 uit. Dat is bijna 15% van het landelijk totaal. Elektrische auto’s doen daar ook aan mee, want hun laadstroom wordt voor ruim 80% opgewekt met kolen en gas.

Elke auto die 100 i.p.v. 130 rijdt bespaart zo’n 20% energie (brandstof of elektriciteit). Dat kan iedereen op zijn boordcomputer zien en bij het tanken constateren. We rijden natuurlijk niet allemaal de hele tijd 130, maar als we ons vanaf morgen overal massaal aan de snelheid gaan houden kunnen we gezamenlijk wel 10% brandstof en energie besparen. Dat vermindert onze jaarlijkse CO2-uitstoot met 2 megaton, evenveel als het beoogde effect van de sluiting van de Hemwegcentrale.

Ik zie dagelijks met afgrijzen dat veel mensen veel te hard rijden. Dat zien alle ministers en Kamerleden ook. Ik ben ontzettend benieuwd of dat vanaf morgen anders zal zijn. Ik hoop het oprecht, en ik hoop ook dat onze politici niet zullen schromen om overtreders heel hard te gaan aanpakken. Naast CO2 en stikstof scheelt het ook veel fijnstof, asfaltslijtage, lawaai, geld, ongelukken, files en verkeersdoden.

Frans Timmermans wil een Europese klimaatwet vanuit Brussel kunnen afdwingen, zonder zeggenschap van nationale parlementen. Economische Zaken zwijgt over het prijskaartje van energiesubsidies, en bemoeilijkt controle door de Tweede Kamer met een bijzondere subsidie- en opslagconstructie voor duurzame energie die afwijkt van andere subsidies en belastingen. De staat geeft iedereen 4000 euro voor de aanschaf van een elektrische auto, en subsidieert zo oneigenlijk de autoindustrie.

Ik vind dit ondemocratische ontwikkelingen. Als elektrisch rijden dan zoveel CO2 bespaart (wat de komende tien jaar niet zo is) laat de industrie dan maar via dwingende normen in onderlinge concurrentie goedkopere elektrische auto’s ontwikkelen. Als energiesubsidies en klimaatwetten dan zo belangrijk zijn laten we ze dan juist onder het democratische vergrootglas leggen. Nu is voor een zonnepark van enkele hectares niet eens een milieueffectrapportage nodig.

Wel verheugend is het Nederlandse initiatief dat over vijf jaar alle plastic herbruikbaar of recyclebaar moet zijn. Plastic wordt van aardolie gemaakt, en we weten allemaal van zwerfvuil en plastic soep. Ik ben het wel met Greenpeace eens dat dit nog niet voldoende is. Het plastic monster zal aan de wortel moeten worden uitgeroeid: Een verbod op het maken en toepassen van plastic voor eenmalig gebruik.

Producenten van windenergie werden in februari gestraft met negatieve prijzen: Ze moesten betalen om hun elektriciteit te kunnen leveren. Sommigen zetten daarom hun windmolens tijdelijk stil. Het waaide hard waardoor windmolens soms 30% van ons stroomverbruik konden leveren. Dat is nog steeds een minderheid, dus waarom zou dat gestraft moeten worden? Waarom gaat dat niet allemaal voor een nette prijs het net op, zodat er minder gas- en kolenstroom nodig is?

Een systeem dat tot negatieve prijzen voor duurzame energie kan leiden deugt niet. Daar zou de staat met het Urgendavonnis in de hand toch onmiddellijk een stokje voor moeten steken. We weten allemaal dat zon- en windenergie weersafhankelijk zijn, dus ons energiesysteem dient zowel technisch als economisch bestand te zijn tegen de aanbodgrilligheid die dat met zich meebrengt. Als groenestroomproducenten bij 30% al gestraft worden hoe moet dat dan als ze meer dan de helft gaan leveren? Het is toch de bedoeling dat ze dat gaan doen?

Gemiddeld leveren windmolens in Nederland 9% van ons stroomverbruik. Bij veel wind kan dat dus ruim drie maal zoveel zijn. Ik begrijp best dat gas- en kolencentrales tijdelijk in de verliezen kunnen lopen als ze dan moeten terugschakelen. Maar dat is de consequentie van verduurzaming, en zou in elk geval niet op groenestroomproducenten moeten worden afgewenteld.

Oud-minister Ronald Plasterk noemt elektrische rijders asocialen. Een Tesla zou evenveel elektriciteit slurpen als tien huishoudens. De stroomrekening moet met tientjes per maand omhoog. Van GroenLinks tot PVV heerst hierover verontwaardiging. De CO2 uitstoot zou zich in 2019 hebben gestabiliseerd. Nederland wil in 2030 tweederde van de elektriciteit uit zon en wind halen. Kernenergie zou daardoor geen toekomst hebben.

De meningen en emoties over energie vliegen alle kanten op, en het is onduidelijk wat ervan klopt. Dit komt doordat het ons ernstig ontbreekt aan nationale en internationale regie op energiebeleid en -voorlichting. Ik heb twee dingen even doorgerekend. Een Tesla die 30.000 km per jaar rijdt bij 5 km per kWh verbruikt 6000 kWh per jaar. Dat is vergelijkbaar met twee huishoudens, geen tien. Ik vind het wel bizar dat Tesla 92 hectare bos bij Berlijn gaat kappen voor een nieuwe fabriek, maar dat is mijn mening.

Ons jaarlijkse stroomverbruik gaat fors stijgen, van 120 naar bijv. 200 miljard kWh in 2030. Tweederde daarvan is netto 135 miljard kWh. Door de verliezen van elektriciteitsopslag zullen zon en wind bruto zeker 200 miljard kWh moeten opwekken. Met een evenredige mix van zon, landwind en zeewind moeten we dan de komende tien jaar elke dag 4 windmolens en 60.000 zonnepanelen installeren.

Onze hoofdstad wil zoveel zon- en windenergie installeren dat zij in 2030 van het gas af kan. Maar zon- en windenergie is toch van ons allemaal? Die kan toch niemand voor zichzelf claimen? De elektrische rijder met zonnepanelen op zijn dak niet, en Amsterdam met zonnepanelen op alle daken ook niet. Groene energie voor jezelf claimen vind ik eigengereid hokjesdenken dat de zo noodzakelijke nationale en internationale regie op duurzame energie belemmert.

Verder heb ik natuurlijk even gerekend aan de hoofdstedelijke ambitie. Zonder precies te weten of elektrische auto’s, allerlei bedrijven en vooral de tientallen datacenters eronder vallen schat ik dat een geëlektrificeerd Amsterdam jaarlijks ruwweg 8 miljard kilowattuur zal verbruiken. Fifty-fifty opwekking met zon en wind inclusief de nodige energieopslag vergt dan 25 miljoen zonnepanelen op 5000 hectare en 1000 windmolens op 25.000 hectare land. De gemeente Amsterdam met alles erop en eraan meet zelf 22.000 hectare.

Ik vind dergelijke eigengereide symboolpolitiek onverstandig. Het klinkt te mooi om waar te zijn en dat is het ook. De benodigde ruimte is groter dan Amsterdam zelf. Wat vinden Amsterdammers hiervan? Wie in de wijde omtrek krijgen zonneparken en windmolens voor hun deur? Wiens grond gaat worden onteigend? Wat is de invloed op natuur en welzijn? En wie gaat het betalen?

TU/e hoogleraar en GroenLinkser David Smeulders kraakt het klimaatbeleid van de regering en van zijn eigen partij. Hij veegt in het AD de vloer aan met aardgasloze huizen en biomassa, en pleit voor huisisolatie en groen aardgas. Op de vraag of hij het met zijn inzichten niet hogerop wil in de politiek antwoordt hij: “Ik doe mijn best om hier en daar wat bij te sturen, maar politiek en wetenschap zijn toch echt twee verschillende takken van sport.’’

David Smeulders toont net als zijn Groningse collega-hoogleraar Machiel Mulder aan dat elektrisch verwarmde huizen tot meer CO2-emissie zullen leiden. Onze oosterburen kijken met verbazing naar onze verbanning van aardgas. In deze 21e eeuw wordt beleid in toenemende mate op ratio, feiten en analyses gebaseerd, doch niet ons energiebeleid. Daarin blijken ideologieën, dogma’s en paniek leidend te zijn.

De ratio is helaas ook ver te zoeken bij de huidige maatregelen voor CO2- en stikstofreductie. Het onmiddellijke karakter ervan heeft op korte termijn crisisachtige gevolgen. CO2 en stikstof werken daarentegen op lange termijn. Ik zou dus een hardheidsclausule verwachten die boeren, burgers en bedrijven beschermt tegen bestuurlijke onvoorspelbaarheid en disproportionele consequenties binnen 2-3 jaar.