We zijn tot een akkoord gekomen bij de klimaattop in Katowice. Ik heb de 156 pagina’s nog niet gelezen, maar het feit dat ze er zijn is goed nieuws. Er zal vast de nodige kritiek komen, ook van mij, maar laten we niet te snel roepen dat wij het beter hadden gekund dan onze leiders en deskundigen. Energie is een complex onderwerp. Er zijn veel mensen die er uitspraken over doen, maar slechts weinigen die er verstand van hebben.

Ik hoop dat er in het akkoord van Katowice iets staat over onszelf, over u en mij. De energiediscussie wordt beheerst door wat anderen moeten doen. Landen spreken elkaar aan. Bedrijven spreken politici aan. Politici spreken burgers en bedrijven aan. Burgers spreken iedereen aan behalve zichzelf. Maar de sleutel voor CO2 reductie ligt bij onszelf. Wij verspillen onnoemelijk veel energie met ons rijgedrag, koopgedrag en dagelijks handelen. Laten we energie net als voedsel en schoon drinkwater als een kostbaar goed gaan zien dat je niet wilt verspillen, ook niet als je het gemakkelijk kunt betalen.

Minder energie gebruiken is met afstand de meest effectieve en duurzame maatregel van allemaal. We kunnen onze hoop of onze kritiek richten op de politiek, het bedrijfsleven en de technologie, maar als wijzelf bij alles wat we doen minder energie gaan verspillen kunnen we al 20-30% minder CO2 uitstoot veroorzaken.

Alle naties op aarde zijn bijeen in het Internationale Congres Centrum (ICC) in Katowice. Dat is goed, want voor het klimaat kunnen we het beste gezamenlijk optrekken. Ik hoop oprecht dat we tot zinvolle afspraken komen.
In afwachting daarvan heb ik even gerekend aan het ICC. Ik schat dat het in de orde van honderdduizend vierkante meter (14 voetbalvelden) vloeroppervlak heeft, en voor verwarming, ICT, verlichting, catering etc. ruwweg 3 MW elektrisch vermogen vergt. Evenveel als een trein. Daarvoor is honderdduizend vierkante meter zonnepaneel nodig, evenveel als alle verdiepingen van het ICC bij elkaar. Het alternatief, vier windmolens, zou een miljoen vierkante meter (140 voetbalvelden) vergen.

Waarom maak ik dit sommetje? Om inzicht te krijgen in de nabijheid van ons eigen energiegebruik. We praten over energie alsof het iets buiten onszelf is. Maar onze eigen huisvesting en comfort vergen al een hoeveelheid energie die we ons nauwelijks voor kunnen stellen. Niemand wil dat opgeven, ook onze hardwerkende deskundigen en regeringsleiders in Katowice niet. En het is nog maar 10% van ons totale energiegebruik.

NRC bericht dat de Urgenda-zaak onze regering dwingt tot ‘keiharde’ maatregelen om CO2 te reduceren. Eén van de effectiefste daarvan is het verlagen van de maximum snelheid op rijkswegen tot 100 km/u. Als we dat al ‘keihard’ noemen zijn we nog niet eens begonnen met te begrijpen waar het energievraagstuk over gaat.

Politiek Den Haag denkt van wel. Laten we deze vraag daarom eens nader analyseren. De duurzaamheid van energie wordt bepaald door de herkomst ervan. Een zonnepaneel bijvoorbeeld is duurzamer dan een kolencentrale. Een gebruiker van energie daarentegen, zoals een lamp of een auto, heeft daar geen invloed op. Een gebruiker kan alleen bijdragen door minder energie te gebruiken. Zo is een LED lamp energiezuiniger dan een gloeilamp, en draagt daarom bij aan CO2 reductie.

Maar een elektrische auto gebruikt niet minder energie dan een benzine- of dieselauto. Het motorvermogen bij 120 km/u is ongeveer hetzelfde. Dus draagt een elektrische auto niet bij aan CO2 reductie. Wat de politiek en de commercie daar ook over zeggen. Elke auto kan alleen maar bijdragen aan CO2 reductie door veel minder energie te gebruiken. De EU zou daarom tussen nu en 2030 stapsgewijs het motorvermogen van alle types automotoren moeten verlagen tot bijv. 50 pk. Een mooi onderwerp voor het IPCC dat nu bijeenkomt in Katowice.

In plaats daarvan praat men over een CO2 taks. Dat is niets anders dan een ordinaire belastingverhoging. Energie wordt elk jaar duurder, en elk jaar neemt het gebruik ervan toe. Prijsverhogingen hebben nog nooit tot consumptieverlaging geleid, ook het kwartje van Kok niet. Alleen de mensen met de laagste inkomens hebben er last van.

In en om het Drentse Nieuw-Buinen woedt een interne oorlog vanwege de komst van 45 windmolens. Dat lijken lokale schermutselingen, maar ze zijn exemplarisch. Enkelen worden rijk van de subsidies op de 210 meter hoge kolossen, en de meerderheid heeft het nakijken met een geruïneerd veenlandschap en ingezakte huizenprijzen. Dit nieuwe noordelijke drama levert welgeteld 45 MW elektrisch vermogen op (en niet de in het FD vermelde 175 MW, want landwindmolens produceren gemiddeld door het jaar 25% van hun piekvermogen). Dat is 0,3% van onze huidige elektriciteitsconsumptie, goed voor 15 treinen of het energiegebruik van 18.000 mensen.

Als dit Drentse windpark er na jaren van strijd en miljoenensubsidies staat zal de CO2 reductie ervan binnen 2 uur teniet zijn gedaan doordat er in die korte tijd 18.000 mensen op aarde zijn bijgekomen. Karel Knip vraagt zich in het NRC terecht af waarom deze grootste aanjager van het mondiale energieverbruik nooit wordt benoemd door het IPCC dat binnenkort weer bijeenkomt.

Intussen is er nog steeds geen Nederlands Klimaatakkoord. Burgers verzetten zich tegen landwindparken, verdienmodellen voor zeewindparken staan onder druk, en grote bedrijven gaan ons land mogelijk mijden vanwege oplopende energieprijzen. Is dit een gordiaanse knoop, of een signaal dat we het energievraagstuk fundamenteel anders moeten gaan benaderen?

Het Financieel Dagblad legt uit waarom aardwarmte niet van de grond komt. De aarde produceert in haar binnenste veel warmte, met name door natuurlijke radioactiviteit. Deze warmte is de drijvende kracht van vulkanen, aardbevingen en gebergtevorming. Helaas kunnen we er maar moeilijk bij, het vergt al gauw kilometers diepe boringen. Op een dergelijke diepte zijn de geologie en de kans op succes moeilijk te bepalen, en zijn de investeringen enorm. Voor gebouwverwarming is ondiepe aardwarmte prima, maar diepe aardwarmte heeft als grootschalige energiebron weinig potentie.

Bovendien zijn er risico’s verbonden aan het boren in diepe gesteentelagen. Groningers weten dat maar al te goed. Ik vind het dan ook vreemd dat het Internationale Energie Agentschap (IEA) pleit voor opslag van CO2 in de aarde. Dat verstoort net als gaswinning en diepe aardwarmte de grond onder onze voeten, en is ook nog eens eindig en dus niet duurzaam. Het is als vuil onder het tapijt vegen en dan net doen alsof het er niet meer is.

Laten we stoppen met het vervangen van bestaande niet-duurzame technologieën door nieuwe niet-duurzame technologieën. Ik vertel hier meer over in het interview bij Café Weltschmerz in Amsterdam:
https://www.youtube.com/watch?v=gRlVnwQriIQ&feature=youtu.be

Arjen Lubach en Klaas Dijkhoff hebben de discussie over kernenergie heropend. Het valt mij op dat de deelnemers aan die discussie zich laten leiden door hun eigen geloof. Daarbij vinden ze meer dan voldoende feiten en argumenten om dat eigen geloof te bevestigen. Het is een populaire methode in de pseudowetenschap: Terug redeneren naar een vooraf bepaalde uitkomst. Het zou veel productiever zijn als voor- en tegenstanders van kernenergie probeerden om hun eigen geloof onderuit te halen. Dan ontstaan er werkelijk nieuwe inzichten in deze complexe materie.

Alle energieopties hebben voor- en nadelen. Dat geldt voor fossiele brandstoffen, kernenergie, windmolens en zonnepanelen. Die verschillende voor- en nadelen zijn moeilijk met elkaar te vergelijken. Het is goed beschouwd opmerkelijk dat fossiele brandstoffen vanwege één specifiek nadeel (CO2 uitstoot) volledig in de ban zijn gedaan. Het zou even opmerkelijk zijn als dat ook met kernenergie (radioactief afval) zou gebeuren. Dat soort principiële standpunten zijn in mijn ogen geen verstandige basis voor onze toekomstige energievoorziening.

Hoge investeringen en lange vergunningsprocedures zouden kernenergie in de weg staan. Dat zijn echter gelegenheidsargumenten die niets zeggen over nut en noodzaak van kernenergie voor CO2 reductie. Als we echt een energietransitie willen moeten we de natuurkundige en ecologische aspecten laten prevaleren, niet de economische en politieke.

Een prangende vraag in het NRC. Als 80% van onze stroom uit zon en wind komt, hoe moet dat dan op windstille winteravonden? Geen van de opties in de krant stemt tot optimisme. Over de eerste, de Noordzee vol met windmolens, berichtte ik vorige week al. De tweede, het licht uit (en dus ook de warmtepompen, laadpalen, computers en fabrieken), is te gek voor woorden. “Als het ’s nachts niet waait moeten we stroom uit de buurlanden halen”… maar dan is het daar toch ook donker en windstil. Wie bedenkt zo’n argument, vraag ik mij dan bevreemd af.

De vruchteloze zoektocht in de krant gaat nog een tijdje door, via opslag in elektrische auto’s en nieuwe gascentrales naar het dieptepunt: Meer hout verbranden. “Dat is omstreden, produceert meer CO2 dan steenkool, maar geldt toch als CO2-vrij”, aldus het NRC. Dat klopt, en daarmee is in één zin alles gezegd over biomassa. Het verbranden van bomen en gewassen, in een wereld waarin regenwouden verdwijnen en miljoenen mensen honger lijden, vind ik een schande. En het helpt niet eens tegen klimaatopwarming.

Onze overheden worstelen met de groeiende kloof tussen het officiële klimaatbeleid en de nuchtere feiten. Dat is interessant in een tijd waarin diezelfde overheden ons willen beschermen tegen nepnieuws. Er wordt al voorgesorteerd op het niet halen van de Klimaatdoelstellingen van 2020, door onze eigen regering en in het IPCC-rapport dat in december in Katowice zal worden gepresenteerd.

Daar kon je op wachten. We dachten toch zeker niet dat we ongestraft land en zee vol konden zetten met duizenden bewegende en lawaaierige objecten van 200 meter hoog? Het Financieele Dagblad meldt dat het dringen wordt met al die windparken op de Noordzee, en vraagt zich af of de natuur het loodje legt.

De aanleg en het gebruik van zeewindmolens veroorzaakt trillingen waar bijvoorbeeld bruinvissen last van kunnen hebben. Windmolenparken trekken achter zich een “zog” van tientallen kilometers waarin de windsterkte 40% lager is. Dit beïnvloedt de lokale temperatuur- en vochthuishouding, wolkenvorming en waterstroming. Draaiende windmolenwieken vermengen hogere en lagere luchtlagen, en verstoren daarmee de natuurlijke temperatuuropbouw van de atmosfeer. Onderzoekers van MIT en Max Planck Instituut, en ook van onze eigen Groene Rekenkamer en Stichting De Noordzee concluderen dat grootschalige toepassing van windenergie consequenties zal hebben voor natuur en klimaat. Ze bevelen aan om hier meer onderzoek naar te doen alvorens door te gaan met het plaatsen van steeds meer windmolens.

Het klimaatdebat wordt in toenemende mate gedomineerd door politiek en commercieel opportunisme. Laten we in plaats daarvan de wetenschap het voortouw geven, en grondig onderzoek doen naar de werkelijke duurzaamheid van alles wat we nu duurzaam noemen.

Tata Steel en de Amsterdamse haven willen een grote waterstoffabriek bouwen. Daarmee kan een overschot aan windenergie van de Noordzee worden opgeslagen. Maar welk overschot is dat dan? Windmolens produceren momenteel ongeveer 9% van onze stroom. Dat percentage zal in de komende tien jaar niet veel toenemen. Weliswaar komen er steeds meer windmolens, maar ons elektriciteitsverbruik zal ook enorm stijgen door het contraproductieve beleid van elektrisch rijden en aardgasloze huishoudens.
Groene stroom blijft de komende decennia schaars. Op zonnige winderige dagen kunnen windmolens en zonnepanelen in de toekomst misschien 40 – 50% van onze stroom opwekken, maar gemiddeld over een heel jaar zal dat hooguit 15 – 20% zijn. Van een overschot aan groene stroom is dus geen sprake. Daar komt bij dat energieopslag en -terugwinning uit waterstof niet erg efficiënt is: Ruim 50% van de energie gaat erbij verloren. Ik begrijp eigenlijk niet waarom verstandige mensen in IJmuiden en Amsterdam daar miljarden in gaan investeren.

Volgens NS-baas Roger van Boxtel rijden al zijn treinen op windenergie. Hij claimt daarmee 12% van alle windmolens in Nederland. Maar Energiedirect, Windunie, Pure Energie en Green Choice claimen ook heel veel windmolens met hun 100% groene stroom. Om nog maar niet te spreken van Eneco, Nuon en Essent.
Ik vind dit volksverlakkerij. Onderaan de streep wordt 9% van alle elektriciteit in Nederland met windmolens opgewekt, en 2% met zonnepanelen. Dat is wat de NS en wij allen uit het net halen. Daar kan geen enkele papieren constructie iets aan veranderen.

Eén kolencentrale dicht is niet genoeg”, kopt NRC. Sterker nog, alle kolencentrales dicht helpt niks in de komende decennia. Sluiting van een Nederlandse kolencentrale verplaatst alleen maar CO2 uitstoot naar Duitse steenkool- en bruinkoolcentrales. Tenzij we meer aardgas gaan stoken in onze eigen centrales of meer kernenergie importeren uit Frankrijk.
Onze elektriciteit moet hoe dan ook ergens vandaan komen. Zeker nu de regering zo onverstandig is om op elektrisch rijden en aardgasloze huizen in te zetten. Er zal in de komende decennia een grote schaarste aan groene stroom blijven. In Duitsland gaat de productie ervan teruglopen door het wegvallen van subsidies. We willen niet meer aardgas gaan stoken. We willen ook niet in kernenergie investeren.

De juridische overwinning van Urgenda kent alleen maar verliezers, het milieu voorop. Bovendien ondermijnt deze rechtszaak onze democratie. Stel dat Zeeland door plotselinge zeespiegelstijging en meer zware stormen dreigt te overstromen. Stel dat de Staat moet kiezen: Of grootschalige dijkverhoging met heel veel diesel-aangedreven baggerschepen, of versnelde CO2 reductie. Dan weten wij allemaal wat de Staat behoort te kiezen. Die keuze is aan onze volksvertegenwoordigers en onze regering, niet aan Urgenda en de rechter.

CO2 reductie staat nooit op zichzelf, het kan niet afgedwongen worden zonder naar de maatschappelijke consequenties te kijken. Dat is de grote weeffout in alle klimaatakkoorden. Als meer groene stroom meer black-outs betekent moet de regering verstandige keuzes kunnen maken. Verduurzaming is onlosmakelijk verbonden met andere grote thema’s zoals veiligheid en gezondheid, en vergt dus voortdurende politieke afweging.