Twee jaar Energie Actueel en De Groene Illusie schrijven was boeiend en leerzaam om te doen. Ik hoop dat het net zo boeiend en leerzaam was om te lezen. Mijn doel is om bewustzijn en inzicht in energiezaken te verschaffen, en zo bij te dragen aan de kwaliteit van het publieke debat. Ik heb geen ei van Columbus, ik denk ook niet dat dat er is, maar ik kan wel kansen aandragen waarmee ieder van ons flink kan bijdragen aan vermindering van energieverbruik en fossiele brandstoffen.

Daar gaat mijn tweede boek over: Kansen. De teerling is geworpen, we gaan het uitgeven komend najaar. Wederom samen met Geerhard Bolte en uitgeverij Haystack-Dialoog in Zaltbommel. Het manuscript is grotendeels af, maar ik heb nog wat huiswerk meegekregen deze zomer. Tijd voor een maandje nieuwsbriefpauze en de nodige ontspanning. Schrijven is een creatief proces, maar ook ambacht en hard werken.

Ik heb de vele illusies die ik tegenkom over energie omgedacht naar kansen, voor mezelf en voor iedereen die het weten wil. Dat heeft verrassende inzichten opgeleverd en mij een nieuwe kijk op duurzaamheid en circulariteit verschaft. Dat kan heel confronterend zijn, maar ook heel verhelderend. Ik heb besloten om dit niet uit de weg te gaan maar juist te omarmen en op te schrijven.

De zon geeft ons licht, en dat kunnen we met zonnepanelen omzetten in elektriciteit. De zon geeft ons nog veel meer warmte, en dat kunnen we opvangen met zonnecollectoren en opslaan voor later gebruik. Het voordeel van zonnewarmte is dat er meer van is, en efficiënter kan worden opgevangen dan zonlicht. Warmte is wel lastiger om op te slaan en te vervoeren dan elektriciteit, zeker op grote schaal.

Gelukkig wordt er veel onderzoek gedaan aan warmteopslag, bijvoorbeeld voor in huis. Dan kun je overdag zonnewarmte opvangen en daar ’s avonds of op een andere dag je huis mee verwarmen. Dat is kleinschalig en vergt geen vervoer van warmte. Bij warmteopslag wil je natuurlijk zoveel mogelijk warmte opslaan in een beperkt volume. Er zijn drie manieren om dat te doen, in oplopende volgorde van opslagcapaciteit: Sensibel, latent, en thermochemisch.

Thermochemische energieopslag (TCES) kan met natuurlijke stoffen zoals kaliumcarbonaat. Dat lijkt op soda, en komt veel voor op aarde. Het drogen van kaliumcarbonaat kost warmte, en bevochtiging levert warmte op. Je kunt dus overdag zonnewarmte opslaan door te drogen, en die warmte later terugwinnen door water toe te voegen. De uitdaging is om dat efficiënt in een verwarmingsinstallatie te realiseren.

Een middelgroot datacenter verbruikt evenveel stroom als de gemeente Diemen, aldus netbeheerder Liander. Alle emails ter wereld zouden evenveel CO2-uitstoot veroorzaken als heel Japan. En met de komst van 5G en machine learning zal het ICT-energieverbruik in de toekomst verveelvoudigen. Het blijkt steeds meer dat wij net als in veel andere aspecten van de samenleving ook bij data en communicatie naar minder in plaats van meer moeten gaan streven.

Intussen jammeren energiebedrijven dat we zonder biomassa de klimaatdoelen niet gaan halen, terwijl ze inmiddels weten dat we die met biomassa ook niet gaan halen. De energiesector zou geïrriteerd zijn dat biomassa plotseling heeft afgedaan. Een beschamend demasqué: Met enig huiswerk was de zinloosheid van biomassa niet als een verrassing gekomen, en had men een duurzamer investeringsbeleid kunnen voeren.

Het huidige energiebeleid lijkt te zijn verworden tot een verdienmodel waarin alleen al in Nederland tientallen miljarden omgaan. Dat geldt ook voor het huidige ICT-beleid. Datacenters zeggen niet te willen wijken voor andere verbruikers op het net, en wijzen beschuldigend naar de netbeheerders dat die niet meer stroom kunnen leveren. Groei, alsmaar groei. Als we dat toch eens konden gaan minderen!

Eindelijk! Ons parlement keert zich tegen biomassa. GroenLinks en Urgenda zien het ook niet meer zitten, en Vattenfall stelt nieuwe investeringen uit. Alleen de minister stribbelt nog tegen. Een achterhoedegevecht tegen iets dat we al jaren weten, van Milieudefensie tot aan de Europese Koepel van Wetenschappers: Het kappen en verbranden van bomen is slecht voor milieu en klimaat.

Het opgraven van zeldzame metalen zoals lithium en kobalt is ook slecht voor milieu en klimaat. De mijnbouw is zeer invasief voor de natuur, en groeit explosief door de aanzwellende productie van windmolens, zonnepanelen en elektrische auto’s. De winning in een aantal Afrikaanse, Aziatische en Zuid-Amerikaanse landen gebeurt vaak onder erbarmelijke omstandigheden met veel corruptie en mensenrechtenschendingen, weet ook Amnesty International.

Ik stel me voor dat twee jaar Energie Actueel een bijdrage levert. Mijn doel is om onderbouwde inzichten aan te dragen, en zo de kwaliteit van het publieke energiedebat te verhogen. Uiteindelijk brengt de onweerstaanbare kracht van de feitelijke realiteit het schier onbeweeglijke object van de politieke realiteit in beweging. Na biomassa zal dat ook met het onzalige beleid van elektrische auto’s en aardgasloze huizen gebeuren.

Zo te zien niet. Windmolens en zonnepanelen zijn niet recyclebaar, en zullen dus in de komende decennia voor een onafzienbare berg grootindustrieel afval zorgen. Dat doen ze nu al. Oude zonnepanelen belanden op vuilstortplaatsen in Afrika, en afgedankte windmolenwieken worden in Amerika onder de grond gestopt. Ontmanteling van zon- en windparken is een helse klus, omdat ze zeer uitgestrekt zijn en vaak op moeilijk bereikbare locaties staan (woestijnen, heuvels, zeeën).

In feite is de infrastructuur voor wat we nu hernieuwbare energie noemen niet hernieuwbaar. Dat is een paradox waar we wel eens bij stil mogen staan. Laten we een complete Life Cycle Analyse maken voordat we verdergaan met zoveel mogelijk windmolens, zonneparken, biomassacentrales en waterstoffabrieken bouwen. Laten we er niet over 20 jaar achter moeten komen dat we er voor de zoveelste keer sinds de industriële revolutie een bende van hebben gemaakt.

Wij mensen zijn grenzeloos intelligent en inventief. We bedenken de slimste dingen voor de uitdagingen van nu. Maar we blijken niet in staat om onze eigen innovaties vervolgens te beteugelen. Ze groeien in de collectiviteit, en die collectiviteit heeft dan niet meer de intelligentie en inventiviteit om de schadelijke gevolgen die onze innovaties vaak met zich meebrengen te keren. Laten we ons nu eens niet aan die steen stoten.

Wat een ontstellende misvatting: ‘De windrijke Noordzee moet de komende decennia het middelpunt worden van de Nederlandse energietransitie en uiteindelijk een einde maken aan de Nederlandse fossiele verslaving’. Ronkende woorden van het Deense Ørsted, dat met 2,3 miljard Nederlandse subsidie-euro’s 94 megawindmolens voor de Zeeuwse kust gaat bouwen. Shell en Eneco zullen volgen ‘met nog maar ruim 500 miljoen subsidie dankzij spectaculaire kostendalingen’.

Met 25 miljoen euro subsidie per windmolen blijkt het risico nog steeds groot dat zonder extra maatregelen van de overheid windparken op zee in de komende jaren niet rendabel zijn. ‘Daarom is het heel belangrijk dat de vraag naar groene stroom wordt gestimuleerd’, aldus Ørsted. Hun 94 windmolens gaan jaarlijks zo’n 3 miljard kWh opwekken. Dat is 2,5% van onze nationale elektriciteitsconsumptie en dus 0,5% van ons totale energieverbruik.

We smijten kostbare miljarden naar meer staal en beton, terwijl een energietransitie met name uit matiging van onze eigen consumptie moet komen. Bovendien zadelen we onze kinderen over 25 jaar op met een onafzienbare berg industrieel afval. Gelukkig wordt de Tweede Kamer wel steeds kritischer op de 11,4 miljard euro subsidie die het kabinet dit jaar heeft uitgetrokken voor nieuwe biomassacentrales.

Het Zweedse staatsenergiebedrijf Vattenfall ontvangt 660 miljoen Nederlandse subsidie-euro’s voor 99 megawindmolens in de Wieringermeer. Daarmee zal jaarlijks 1,3 miljard kilowattuur groene stroom worden opgewekt. Dat is 1% van ons huidige elektriciteitsverbruik en dus 0,2% van ons totale energieverbruik. Die groene stroom zal aan nieuwe datacenters van de Amerikaanse ICT-giganten Microsoft en Google worden geleverd, niet aan 370.000 Nederlandse huishoudens. De Amerikanen verkleinen aldus hun CO2-footprint volgens het boekje.

De Nederlandse subsidiemiljoenen en de bijbehorende CO2-reductie komen zo ten goede aan Zweedse en Amerikaanse reuzen. Intussen kunnen de plaatselijke boeren geen zonnepanelen op hun daken leggen. Dat zou, met de sterk fluctuerende windenergieproductie van Vattenfall, het plaatselijke elektriciteitsnet teveel belasten. NRC analyseert deze Noord-Hollandse horrorstory dit weekend haarfijn.

Het is exemplarisch voor het nationale en internationale energiebeleid, waarin het realiseren van zoveel mogelijk windmolens, zonneparken, biomassacentrales, waterstoffabrieken, aardgasloze huizen en elektrische auto’s tot doel is verheven. De vraag hoeveel CO2 deze grootindustriële projecten werkelijk besparen verdwijnt steeds meer naar de achtergrond. Daarmee wordt het teleurstellende antwoord op die vraag verhuld.

Shell, Total en Equinor gaan jaarlijks 1,5 miljoen ton CO2 onder de Noordzee opslaan. Dat is minder dan 1% van de Nederlandse uitstoot. Met de recente verlaging van de maximum snelheid naar 100 km/u besparen we meer, kosteloos. De drie energiegiganten investeren 625 miljoen gesubsidieerde euro’s, in één van de grootste CO2-opslagprojecten ter wereld. Voor dat geld worden pijpleidingen en andere peperdure infrastructuur aangelegd. De CO2 van Europese fabrieken moet met schepen naar een speciale nieuwe terminal in het Noorse Øygarden getransporteerd gaan worden. Dit alles kan in 2024 operationeel zijn.

Ik vind het kenmerkend voor de ineffectiviteit van het klimaatbeleid dat Carbon Capture and Storage (CCS) als belangrijk wordt gezien voor het halen van klimaatdoelstellingen. De grootste energiebedrijven ter wereld kunnen het niet zelf betalen, en zelfs het grootste CO2-opslagproject ter wereld is een druppel op een gloeiende plaat.

Bovendien is CO2-opslag lineair, eindig en dus niet duurzaam. De geologische en ecologische effecten zijn onbekend, en niemand weet of opgeslagen CO2 ooit weer vrijkomt. Het is kortom 20e-eeuws denken, hetzelfde denken dat de huidige klimaatproblemen heeft veroorzaakt. Einstein zei al dat we onze problemen niet kunnen oplossen met hetzelfde denken dat die problemen veroorzaakte.

Het Plan Bureau voor de Leefomgeving (PBL) en energiegigant Vattenfall vinden van wel, maar ze hebben het mis. De Federatie tegen Biomassacentrales en Planet of the Humans daarentegen hebben gelijk. Biomassa bespaart geen CO2, ook niet op langere termijn. Dat volgt uit het feit dat al het groen op aarde (algen, planten, bomen, cultuurgewassen) al meer dan 50 jaar kennelijk niet in staat is om de CO2 die wij met ons energieverbruik produceren op te nemen.

Dat verandert niet als we fossiele brandstoffen vervangen door biomassa. De onmiddellijke CO2-uitstoot neemt daardoor niet af, en al het groen op aarde neemt niet toe. Ook niet als we nieuwe bomen aanplanten voor de zojuist verbrande bomen. En als we energie uit verbranding van wat dan ook zover terugbrengen dat al het groen op aarde de CO2-uitstoot wel kan opnemen, maakt het nog steeds niet uit of er fossiele dan wel hedendaagse biomassa is verbrand. CO2 is CO2.

Vattenfall zit er commercieel in, en het PBL heeft alleen boekhoud-kundig gelijk. De CO2-uitstoot van de verbranding van voedsel en bos wordt namelijk officieel niet meegeteld. Verder veroorzaakt het extra stikstofuitstoot. Laten we stoppen met onszelf en de natuur te foppen, voordat de plundering van wouden en natuurgebieden voor biomassacentrales en biobrandstoffen onomkeerbaar wordt.

Waarom wordt Michael Moore’s nieuwe documentaire Planet of the Humans verketterd en zelfs gecensureerd door de klimaatbeweging? Jazeker, hij is schurend, provocerend. Er zitten dingen in die mogelijk eenzijdig, overdreven of onjuist zijn. Maar is dat een reden voor verkettering en censuur? Gelukkig heeft Moore korte metten gemaakt met deze middeleeuwse praktijken en zijn hele documentaire gratis op YouTube gezet.

Planet of the Humans is geen ontkenning van klimaatwetenschap of noodzaak om te verduurzamen. Het bekritiseert de huidige aanpak daarvan, en legt op confronterende wijze ‘green illusions’ bloot: Groene illusies van doorleven, doorconsumeren en doorgroeien zonder fossiele brandstoffen. Moore betoogt dat we beter kunnen stoppen met onszelf voor de gek houden en eens naar onszelf moeten gaan kijken, naar onze consumptiedrang en snel groeiende aantallen.

Maker Michael Moore en regisseur Jeff Gibbs laten ons in feite het ‘antropoceen’ zien, het tijdperk van menselijke overheersing van de aarde. Geen feel-good story, maar wel een verhaal met nieuwe inzichten en nieuwe kansen. Die gaan in de richting van wat Glenn Albrecht en onze eigen BioArt Laboratories het ‘symbioceen’ noemen: Respect voor en harmonie met de natuur, in plaats van gebruik en overheersing ervan.