De term ‘hernieuwbaar’ verwijst naar bronnen van energie: Zon, wind, waterkracht, biomassa. Hernieuwbare energiebronnen kunnen echter nooit als zodanig worden gebruikt. We hebben altijd omzetters nodig om hernieuwbare energiebronnen af te tappen, om te zetten en te benutten: Zonnepanelen, windmolens, stuwmeren, waterkrachtturbines, biomassaverbranders. Deze omzetters hebben een paar vervelende eigenschappen. Ze vergen enorme hoeveelheden materiaal, ruimte, energie, menskracht en tijd om te bouwen, exploiteren en onderhouden. Dat hangt samen met de lage energiedichtheid van alle hernieuwbare energiebronnen, duizenden tot miljoenen malen lager dan die van fossiele brandstoffen en kernenergie.

Het ruimte-, materiaal- en energieverbruik om groeiende hoeveelheden omzetters voor hernieuwbare energiebronnen te bouwen, exploiteren en onderhouden is niet hernieuwbaar. Ruimte voor zonnepanelen en biomassa kan niet meer benut worden voor voedelproductie, biodiverse bebossing en natuurlijke habitats. Groeiende hoeveelheden omzetters vergen groeiende hoeveelheden schaarse ruimte, materialen, energie en mijnbouw van zeldzame mineralen zoals lithium, kobalt en koper. Naarmate deze natuurlijke bronnen schaarser worden is er ook steeds meer ruimte, materiaal, energie en tijd nodig om ze te ontginnen en winnen. Kopererts bijvoorbeeld bevatte 75 jaar geleden nog 2x zoveel koper als nu. Windmolens en mijnbouw op zee vergen veel meer energie en natuurlijke bronnen dan op land. Daar lopen we vroeger of later mee tegen de lamp op deze eindige planeet.

Hernieuwbare energie die uitputting van natuurlijke bronnen zoals ruimte en mineralen veroorzaakt is niet duurzaam. De uitdaging is om hernieuwbare energieopties te identificeren die ook duurzaam zijn, en om in het algemeen veel minder energie, ruimte en mineralen te verbruiken. Ik spreek hier op 4 juni 14.00-16.00 over bij https://energy2024.org, samen met experts in energietransitie, mijnbouw en grondstoffen. Haak vooral aan, online. Het gaat uiteindelijk om duurzaamheid, veel meer dan om hernieuwbaarheid.

Het Nederlandse stroomnetwerk loopt risico op instabiliteit na 2030, aldus netbeheerder Tennet. De betrouwbaarheidsnorm van maximaal 4 uur uitval per jaar zal oplopen tot 14 uur. De voornaamste oorzaak van het dreigende tekort is de afname van kolen- en gascentrales, die momenteel zorgen voor een stabiele stroomvoorziening. Deze centrales mogen vanwege klimaatafspraken steeds minder draaien. De energieproductie uit zon en wind is niet voldoende om dit gat op te vangen. “Hiermee wordt het elektriciteitssysteem in toenemende mate afhankelijk van het weer”, vertelt bestuurslid Maarten Abbenhuis van Tennet. Ik vind het onvoorstelbaar om dit te moeten vernemen in het kleine superrijke Nederland.

Het gaat hier om een essentiële basisvoorziening, een primaire taak van onze overheid, ‘de energiedrager van de toekomst’ aldus diezelfde overheid. 14 uur per jaar stroomuitval kan leiden tot grote economische schade, stilstaande bedrijven, geen OV en elektrische auto’s, niet werkende verkeers-, brand-, alarm- en defensiesystemen, doden en gewonden, stilvallende ziekenhuizen, koude woningen, uitgevallen datacenters-internet-telefonie, stilstaande liften vol mensen, uitgevallen koelinstallaties vol bedorven voedsel en medicijnen. Hoe kan ons dit te wachten staan in een met klimaatmiljarden smijtend landje? De vrijblijvende oproep van minister Jetten voor ‘meer aanbodgestuurd stroomverbruik’ getuigt van een volstrekt gebrek aan realiteitszin en verantwoordelijkheidsbesef.

Op 27 mei spreek ik over deze en andere aberraties van de huidige energietransitie, bij De Vierde Golf in Utrecht. De Vierde Golf voert een campagne voor depolarisatie, met zeggenschap en zelfbeschikking in een gedeelde wereld. Ik ben vereerd met een uitnodiging om hieraan bij te dragen, met een presentatie over energiebesparing als het ondergeschoven kind van de huidige energietransitie. Daarbij gaan we in debat over de vraag hoe we meer aandacht, draagvlak en actie voor energiebesparing kunnen organiseren.

Ik maakte onlangs kennis met het bedrijf Zytec in Nieuwegein. Zytec maakt innovatieve magneetkoppelingen die in de industrie zoveel energie besparen dat ik er een nieuwsbrief aan wijd. Als de producten van Zytec overal in Nederland zouden worden toegepast, besparen we per jaar 3-4 miljard kilowattuur elektriciteit. Dat is ca. 3 procent van ons totale nationale stroomverbruik. Daarmee verminderen we onze jaarlijkse CO2-uitstoot met een miljoen ton, vergelijkbaar met wat ons grootste CO2-opslagproject Porthos jaarlijks tegen miljardenkosten onder de grond gaat stoppen. We verminderen bovendien de langdurige structurele problemen van netcongestie.

Dit bekrachtigt mijn pleidooi dat energiebesparing in politiek en pers veel meer aandacht zou moeten krijgen dan energieopwekking. In het klimaatfonds van 35 miljard wordt slechts 12% aan energiebesparing (met name huisisolatie) besteed, en 88% aan biomassa, windmolens, zonnepanelen, waterstof, batterijen, CO2-opslag en elektrificatie van mobiliteit, verwarming en industrie. Het zou andersom moeten zijn, want energiebesparing reduceert veel sneller en goedkoper meer CO2-uitstoot dan hernieuwbare energieopwekking.

Er zijn niet veel producten die zoveel energie en CO2 kunnen besparen als industriële magneetkoppelingen. Het is zaak dat minister Jetten en zijn opvolger hier meer aandacht aan gaan geven. Energiebesparing lijkt minder sexy dan hernieuwbare energie, maar dat is het niet. Alle huidige hernieuwbare energieopties bestaan al minstens een eeuw, en zijn weinig innovatief. Energiebesparingstechnologieën daarentegen zijn vaak zeer innovatief, zoals brandstofauto’s die gemiddeld 1 op 40 rijden en industriële magneetkoppelingen die miljarden kilowatturen per jaar besparen.

“Het is technisch haalbaar: Nederland klimaatneutraal in 2050”, stelt het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in haar recente rapport. Het lijkt mij onmogelijk dat een overheidsorgaan dit 26 jaar in de toekomst zo ondubbelzinnig kan vaststellen voor ons kleine land, in een grote wereld vol onvoorspelbare en onbeheersbare ontwikkelingen. Het lijkt mij ondenkbaar dat hier geen gerede twijfels over bestaan, en dat er geen scenario’s zijn waarin het niet haalbaar blijkt. Het gaat er bij mij niet in dat een dermate deskundig instituut met zoveel middelen geen onderbouwde vraagtekens plaatst bij de haalbaarheid van klimaatdoelen en geen kritiek uit op de klimaataanpak.

Ik vind het een ernstige omissie dat die vraagtekens en kritiek ons worden onthouden, en dat er geen plausibele scenario’s zijn beschreven waarin Nederland niet klimaatneutraal kan zijn in 2050. Dat maakt dit rapport eenzijdig en ongeloofwaardig. Het PBL laadt de verdenking op zich om alleen op te schrijven wat overheid, politiek en samenleving willen horen, niet open te zijn over wat ze zouden moeten horen, en toe te rekenen naar een gewenste uitkomst. De recente historie van pandemie, oorlog, energiecrisis en inflatie leert dat er alle aanleiding is voor twijfels en onwelgevallige scenario’s. Zorgvuldig rekenwerk, dat het PBL net zo goed kan uitvoeren als ik, bevestigt dit.

We zouden in de komende 25 jaar tenminste 10 windmolens en 200.000 zonnepanelen PER WEEK moeten bouwen. Na 2050 zouden we, met een levensduur van 25 jaar, in datzelfde tempo eeuwig moeten blijven doorbouwen. Tevens zouden we nog nauwelijks bestaande technologie en opslagcapaciteit moeten bouwen voor een viervoud van ons totale huidige stroomverbruik. En dat terwijl we de komende tien jaar niet eens genoeg netcapaciteit hebben voor dat huidige stroomverbruik. Het PBL kan en moet veel beter dan dit.

Na Nederland zijn nu ook in Duitsland de verkopen van elektrische auto’s ingestort, met maar liefst 55% in één maand. Aanleiding is het plotselinge stopzetten van de 4500 euro aanschafsubsidie. Duitsland bewijst hiermee dat de beoogde toename van elektrisch rijden structureel niet zonder blijvende subsidies kan. In Nederland maken automobilisten zich bovendien zorgen over de korte actieradius, gedoe met opladen, het laadpalentekort en uiteraard de ernstige netcongestie van de komende tien jaar.

In Duitsland is gepubliceerd dat het Europese stroomnet ongeschikt is voor de geambieerde “Energiewende”. Het bovengrondse hoogspanningsnet maar ook het ondergrondse laagspanningsnet in steden en wijken kan de groei van elektriciteitsverbruik en toenemende fluctuaties van wind- en zonnestroom niet aan. Bovendien bestaat er geen effectieve grootschalige opslagtechnologie voor elektriciteit, dus blijven we voor leveringszekerheid afhankelijk van 100% fossiele opwekcapaciteit. De meest effectieve manier om die problemen te verkleinen is minder elektriciteit verbruiken, dus ook minder elektrisch rijden.

Die toenemende fluctuaties in stroomopwekking kunnen de komende tien jaar zonder fossiel op slechts één manier worden tegengegaan: Meer Baltische en Amerikaanse bomen kappen en verbranden. Helaas werkt de Groningse Eemscentrale daar nu aan, met een volledige overstap van steenkool naar houtige biomassa. Dat verhoogt in plaats van verlaagt de CO2-uitstoot in de komende decennia, en is rampzalig voor de bossen en biodiversiteit op duizenden kilometers afstand van ons eigen vrijwel ontboste landje.

Met het hoger beroep van Shell tegen Milieudefensie is de ‘rechtszaak van de eeuw’ een tweede fase ingegaan. Shell vecht met name de opgelegde 45% CO2-reductie bij zijn klanten aan. Die zogenaamde ‘scope-3’ uitstoot is 15 tot 20 maal zo groot als de scope-1 en scope-2 uitstoot in en om Shells eigen operatie (die Shell net als elk ander bedrijf sowieso moet reduceren). Scope-3 uitstoot is alle CO2 die u en ik uitstoten als we op Shell-benzine rijden. Laten we de opgelegde 45% reductieplicht van die scope-3 uitstoot eens afpellen als een ui.

Shell of welke andere oliemaatschappij dan ook is op geen enkele wijze moreel of juridisch gehouden aan het blijven leveren van evenveel energie, of aan het aanbieden van een alternatief voor olie en gas. Shell kan u en mij op geen enkele manier dwingen om minder (hard) te rijden, of om een kleinere of een elektrische auto te kopen. Shell kan wel minder olieproducten gaan leveren en tankstations sluiten, maar dan gaan u en ik naar Esso of BP aangezien die hun scope-3 (d.w.z. uw en mijn) uitstoot niet hoeven te reduceren. Shell heeft derhalve geen enkele concrete mogelijkheid om de CO2-uitstoot van zijn klanten te reduceren.

Ik concludeer dat ons rechtssysteem met dit vonnis ten gunste van Milieudefensie ernstig heeft gedwaald. Eén bedrijf in de wereldwijde olie- en gasindustrie is verantwoordelijk gesteld voor de gedragingen en CO2-emissies van zijn klanten (u en ik), en tevens is het principe van een gelijk speelveld in die markt te grabbel gegooid. Ik hoop en verwacht dat Shell dit onbegrijpelijke vonnis met succes van tafel krijgt, niet omdat ik geen fossiel wil reduceren maar omdat onze rechtsstaat en welvaartsstaat in het geding zijn.

“Tijd voor de pauzeknop”, zegt professor David Smeulders, en hij heeft gelijk. Huurders in de grote steden betalen torenhoge rekeningen voor opgedrongen stadswarmte zonder keuze van leverancier. Het woord ‘stadsverarming’ is al gevallen. Voorstanders van stadswarmte wijten de torenhoge rekeningen aan inflatie, gestegen rente, hoge gasprijzen en ‘intransparante kosten’. Dit zijn valse excuses. De rente is historisch gezien tamelijk laag, inflatie treft alle energievormen inclusief aardgas, en intransparante kosten zijn hooguit het gevolg van beleidsmatig gecreëerde monopolieposities voor stadswarmteleveranciers.

Klimaatminister Jetten probeert deze ellende voor honderdduizenden mensen af te doen als ‘weeffouten’. Heeft de minister enig idee hoe dat klinkt in de oren van zoveel belastingbetalende burgers die al jaren geconfronteerd worden met gebroken beloftes, voortdurende onzekerheden, onbetaalbare rekeningen en kou in huis? Jetten’s Wet Collectieve Warmte die komende zomer naar de Tweede Kamer gaat garandeert allerminst verbetering, waarschuwt ook de Autoriteit Consument & Markt (ACM). In die wet wordt de huidige koppeling van stadswarmteprijzen aan aardgasprijzen vervangen door een koppeling aan werkelijke kosten.

Ik vrees dat de ACM gelijk gaat krijgen, en zelfs dat de Wet Collectieve Warmte aansluiting op een warmtenet duurder zal maken in plaats van goedkoper. Het wordt nog erger als we beseffen dat stadswarmte voor een belangrijk deel met houtige biomassa wordt opgewekt. Dat stoot per warmte-eenheid ruim twee keer zoveel CO2 uit als aardgas. Biomassa-uitstoot telt alleen niet mee in de officiële CO2-boekhouding. David Smeulders heeft eerder aangetoond dat dit onterecht is. Hoog tijd om beter naar de wetenschap te gaan luisteren!

Anne Grietje Franssen schrijft een boek over de Sami, de inheemse bewoners van noordelijk Noorwegen, Zweden en Finland. Zij vertelt hoe een nieuwe kopermijn bij Kvalsund de natuurlijke trek van rendieren belemmert, en daarmee ook de traditionele leefwijze van de Sami. Die kopermijn is nodig voor onze Europese energietransitie, die mede gebaseerd is op elektrificatie van mobiliteit, verwarming en industrie. Koper is een tamelijk zeldzaam metaal dat heel goed elektriciteit geleidt. Door onze snel groeiende behoefte wordt het in rap tempo schaarser in de aardbodem.

We zijn inmiddels in het ongerepte Noordpoolgebied beland om het in steeds grotere hoeveelheden te kunnen winnen. Dat veroorzaakt enorme vervuiling en schade voor natuur en mens. Windmolens doen dat inmiddels ook, ziet Franssen met eigen ogen. Daar zitten veel koperen kabels in, en ze zwiepen met hun wieken, lawaai en slagschaduwen dier en mens weg uit een uniek natuurgebied. Zelfs Greta Thunberg ageert ertegen. Ik hoor van onze verantwoordelijke politici nooit iets over deze ernstige schade aan natuur en cultuur. Ze zetten met nietsontziende ijver door op steeds meer windmolens, zonnepanelen en alle mijnbouw die daarvoor nodig is.

Ik vind dat onverstandig, en mogelijk vinden onze kinderen het in de toekomst zelfs onverantwoordelijk. De gevestigde orde van nu loopt over van kritiek en excuses over de daden van onze grootouders, en ik houd mezelf maar voor dat dat ons ook ten deel zal vallen. Dat zet aan tot reflectie. Wij doen wellicht nog meer onverantwoordelijke dingen dan onze voorouders, zoals bomen verbranden duurzaam noemen, en ongerept poolgebied kapot graven en vol zetten met windmolens. Zie ook https://www.blauwburgwal.nl/product/kies-wijzer-klimaat/

Christine Teunissen van de Partij voor de Dieren had gelijk, met haar amendement om het verbod op kolenstook in elektriciteitscentrales vanaf 2030 uit te breiden met biomassastook. Het verbranden van bomen, zoals nu op al veel te grote schaal gebeurt, bespaart geen CO2 en leidt tot ontbossing en verlies van biodiversiteit. Het argument dat er vanaf 2030 alleen nog resthout zou worden verbrand is een doorzichtige drogredenering, want daarvoor is nu en straks veel te weinig resthout. De Tweede Kamer is echter zo onverstandig geweest om Teunissens amendement te verwerpen.

Ons parlement laat zich daarbij zo te zien misleiden door nog een andere drogredenering. Die drogredenering heet verhullend BECCS, Bio Energy with Carbon Capture & Storage. Het verbranden van biomassa in combinatie met CO2-afvang en -opslag zou zelfs negatieve CO2-emissies geven. Diverse klimaatwetenschappers, milieugroeperingen en ook de in EASAC verzamelde Europese wetenschappers staan hier echter kritisch tegenover. Hun kritiek wordt bevestigd door het recente NRC-artikel dat ’s lands grootste CO2-opslagproject Porthos lijkt te gaan floppen.

Porthos lijdt nu al twee jaar vertraging, en wordt minimaal drie maal zo duur als voorzien. De kostenramingen zijn in de periode 2018-2023 opgelopen van 400 miljoen naar 1,3 miljard euro. Ik durf niet te raden waar we over nog eens vijf jaar gaan uitkomen, als Porthos dan al operationeel is. Een klein kennisland met veel te weinig leraren, dat meer dan een miljard euro wil uitgeven om minder dan 1 procent van zijn CO2-uitstoot tot 2050 onder de grond te stoppen, heeft het zicht op wat er werkelijk toe doet ernstig verloren. Lees ook https://www.blauwburgwal.nl/product/kies-wijzer-klimaat/ hierover.

Netbeheerder Stedin wil dat openbare laadpalen tussen 16.00 en 21.00 uur worden uitgeschakeld, omdat er in de namiddag en avond niet genoeg stroom is. Ik begrijp niet waarom ons journaille Stedin en ook verantwoordelijk minister Jetten hier niet over doorzaagt. Desgevraagd laat een interviewer zich afschepen met het antwoord dat de energietransitie sneller gaat dan verwacht. Dat is helemaal niet waar. Er was een coronapandemie nodig om de wettelijk vereiste 25% CO2-reductie te halen, we hebben een landelijk laadpalentekort, en de vraag naar elektrische auto’s stagneert vanwege de afbouw van aanschafsubsidies en belastingvrijstelling.

We weten al tien jaar dat er steeds meer stekkerauto’s, warmtepompen en elektrische fornuizen zullen komen, en dat die met name in de namiddag en avond stroom trekken. Er wordt goede sier gemaakt met dit Nederlandse elektrificatiebeleid. In diezelfde tien jaar is een groot deel van onze straat- en gebouwverlichting overgeschakeld op zuinige ledlampen. Die trekken met name in de namiddag en avond veel minder stroom dan de natrium- en gloeilampen van weleer. Toch beweren Stedin en Jetten dat ze de huidige stroomtekorten niet hadden kunnen zien aankomen, en komen daar nog mee weg ook.

Ik ga over deze en andere actuele energiezaken in gesprek met professor Gerard Govers van de KU Leuven, op 6 maart bij Stichting Merito in Vlaanderen. Het is goed dat Merito op deze wijze ruimte geeft aan verschillende visies. Dat zou veel meer moeten gebeuren. Het gebrek aan een open en kritisch debat over het huidige energie- en klimaatbeleid is inmiddels een net zo groot probleem als het falen ervan. De CO2-uitstoot per wereldburger en per kilowattuur blijven daardoor toe- in plaats van afnemen. Lees ook https://www.blauwburgwal.nl/product/kies-wijzer-klimaat/ hierover.